Fragment van een panorama-foto vanaf de toren van de Nieuwe Kerk uit de jaren 1880-1890. Het pand van voor 1898 met trapgevel op de hoek van de Cellebroerstraat is duidelijk zichtbaar.
Op de oudste kadasterkaart van circa 1825 (links) was het huis gesplitst eigendom (C 269 en C 270). Na de nieuwbouw/verbouw in 1898 (midden) bleef het pand in tweeēn gedeeld (C 3-075 en C 3076). Nu in 2021 (rechts) is het - sinds 1900 - administratief een geheel (C 3095).

Schrijver in de stadspoort
Het huis ‘De Ketel’ was omstreeks 1600 eigendom van ene Joris Willemsz, die eind 16e eeuw als koopman of kuiper te boek stond, maar in 1600 wordt aangeduid als ‘schrijver in de Suijtpoort’. Dat wil zeggen dat hij een soort douane-beambte was, die bijhield welke goederen en personen er dagelijks de stad inkwamen. Over veel producten werd bij de stadspoorten invoerrecht geheven, omdat bijvoorbeeld brood, vlees of drank door stedelijke accijnzen duurder waren dan daarbuiten. Zoals de meeste Delftenaren in die dagen had Joris Willemsz nog geen achternaam. Hij overleed in 1606 in De Ketel, waar hij zeker dertig jaar heeft gewoond.

Verkoper van oude kleren
Kort daarna kreeg de handelaar in tweedehands kleding Jacques van der Poest vergunning om aan de zijkant van Joris’ huis een deur te maken in de Cellebroederssteeg. Hij was toen nog geen eigenaar van het huis, maar huurde het kennelijk. Twee jaar later zou hij het van de erfgenamen kopen. In 1612 kreeg hij opnieuw een vergunning, nu om een kelderdeur in de steeg te maken en een beerput aan te leggen voor zijn secreet (toilet), mits hij de kruin daarvan in de steeg goed zou ‘overwelven’. Zo’n beerput moest eens in de paar jaar ’s avonds laat opengebroken worden om hem door beëdigde ‘nachtwerkers’ te laten legen.
Van der Poest kwam oorspronkelijk uit Oudenaarde en was in het begin van de Tachtigjarige Oorlog als kousenmaker met de volksverhuizing van Vlaamse protestanten naar ons land gekomen.

Woningsplitsing
Kort na de aanleg van het nieuwe secreet kon Van der Poest niet meer aan al zijn betalingsverplichtingen voldoen en werd hij in 1613 failliet verklaard. De ‘redders van zijn boel’ besloten toen het huis in twee afzonderlijke delen te verkopen. Vermoedelijk verwachtten ze daarvan een grotere opbrengst, gezien de grote woningvraag in Delft in het begin van de 17e eeuw.
Koopster van de helft op de hoek van de Cellebroederssteeg werd Maritge Cornelisdr, de weduwe van de militair Pontus Bourbon, die sergeant bij het plaatselijk garnizoen was geweest. Zij hertrouwde korte tijd later met ene Samuel van Eersel, met wie zij in het Silverpant aan de Markt ging wonen, waarna zij dit huis kennelijk ging verhuren.
De andere helft, verder van de hoek, werd gekocht door schoenmaker Isack van Uden. Beide delen van het huis gingen voor ruim 1.700 gulden van de hand.

Buskruitramp
In 1654 liep het huis op de hoek voor 200 gulden schade op door de ontploffing van het kruitmagazijn op de Paardenmarkt. Het hoekhuis was toen eigendom van lintwerker Jacques Bourge(s), waarschijnlijk ook een Vlaamse of Waalse immigrant. Hij kreeg 80 gulden van de schade vergoed en deed het huis kort daarna over aan bakker Aernout van der Coore, die daarvoor in de Cellebroedersteeg zat.

Warmoezier met huwelijksproblemen
In 1664 kwam op de hoek warmoezier Claes Schilperoort te wonen. Hij had een moestuin aan het einde van het Rietveld vlakbij de stadsvest en een kooltuin met bonenstaken buiten de Oostpoort. De groente die hij daar verbouwde verkocht hij in de Choorstraat.
Claes had echter een bijzonder slecht huwelijk met Christijntje van Duickklagen. Volgens getuigen schold zij hem geregeld de huid vol en bazuinde zij ten onrechte het verhaal rond dat hij een bastaardzoon in Overschie zou hebben en een liefje op de Buitenwatersloot. De verklaring bleek een opmaat naar een scheiding van tafel en bed die de ruziënde echtelieden in 1693 bij de notaris overeenkwamen. Bij dat contract kreeg zij het huis in de Choorstraat en de drie kinderen en hij de tuinen.
In het andere deel van het pand woonde in die jaren timmerman Pieter van Duijvenhuijsen. De laatste jaren van zijn leven zou hij als weduwnaar slijten in het Oude Mannenhuis aan de Voldersgracht.

Zopie met haring en fruit
Halverwege de achttiende eeuw dreef Corstiaan van der Meer met zijn vrouw op de hoek een winkel waarin hij ‘een zopie, haring, zoute vis en fruit’ verkocht. Dat liep ten einde toen hij in 1750 overleed.
In het andere deel van het pand zat tussen 1711 en 1759 de zaak van kleermaker Johannes Moetzhart en zijn vrouw Anna Stolz, vermoedelijk immigranten uit Duitsland.

Nijvere middenstanders
Aan het einde van de 18e eeuw zat op de hoek de winkel van Johanna (Antje) Gramioen en haar dochters Maria en Elisabeth Staarling, waarvan niet duidelijk is wat zij daar verkochten. De echtgenoot van Johanna, Adrianus van Staarling, had zich in 1742 door ophanging van het leven beroofd. Het gezin woonde toen nog in de Baljuwsteeg.
Het andere deel van het huis, het latere nummer 44, bleef tussen 1759 en 1828 nog heel lang eigendom van de weduwe Moetzhart en haar nieuwe echtgenoot en hun nazaten, die het echter al die tijd verhuurden. Vermoedelijk was het daarbij steeds een of ander middenstandsbedrijfje. In 1774 kwamen hier Adam Louff of Loet en Anna Nipkes uit het Gelderse Ophemert (in de Betuwe). In 1810 woonde hier stoelenmaker Andries de Ruiter en twee jaar later groenteboer Willem Waanders. Daarna kwam hier huisschilder Jesaias de la Court.
Van het hoekpand was de koopprijs in de loop der eeuwen danig gezakt. Bracht het begin 17e eeuw nog 1700 gulden op, in 1751 was de prijs nog slechts 410 gulden en in 1808 ging het voor fl 300 van de hand. Maar dat waren dan ook wel de meest dramatische tijden op de plaatselijke woningmarkt.

Smidse
Van 1832 tot 1839 was het hoekpand het onderkomen van smid Johannes Salters. Deze stierf in 1839 op 39-jarige leeftijd en liet een vrouw en zes kleine kinderen achter, die gedwongen waren de smidse en een bijbehorend pakhuis in de Cellebroederssteeg te verkopen. In het bedrijf stonden toen werkbanken, twee aambeelden, twee blaasbalgen, schroeven, stempels, een slijpsteen, boren, vijlen, 21 tangen, 15 hamers en tal van andere gereedschappen en een flinke voorraad oud ijzer. Boven de werkplaats was een bovenkamer en achter de werkplaats een benedenkamer en een keuken. De boekhouding, bestaande uit vijf boeken met onbetaalde rekeningen, bleek nogal een chaos.
Het bedrijf werd niet voortgezet. Het pand werd opgekocht door een onderwijzer, die het ging verhuren aan slager Johannes Hoffman, die er minder dan vijf jaar heeft gezeten.

Verkoopadvertentie in de Opregte Haerlemse Courant van 10 november 1839.

Geelgieter
in het buurpand nr 44, destijds aangeduid als wijk 5 nummer 118, zat tezelfdertijd geelgieter Jacob van Vuuren en zijn 25 jaar jongere vrouw Gerritje Collee, die in het pand een water- en vuurwinkel dreef. Buurtgenoten konden daar een emmer warm water kopen voor de was. Toen deze Van Vuuren in 1850 overleed liet hij ook twee minderjarige kinderen achter. Zelf was hij echter al op leeftijd (73) en had zijn bedrijf al beëindigd. Bij de inventarisatie van zijn boedel waren er weinig gereedschappen van het bedrijf meer over, op een enkele blaasbalg na. In het voorhuis stond nog wel een toonbank en een kruiwagen, maar die dienden waarschijnlijk voor de nering van zijn vrouw.
De familie woonde vooral in de achterkamer die uitkeek op een binnenplaats. In die kamer stond onder meer een Friese klok. Verder telde het huis nog drie andere kamers en een zolder. De familie zat beter bij kas dan de buren, die het noodlot aan het begin van de carrière van de kostwinner trof. Er waren heel wat gouden en zilveren sieraden in huis, die bij elkaar meer waard waren dan de rest van de inventaris. Bovendien waren ze ook eigenaar van het pand ernaast, de huidige Choorstraat 42, dat ze verhuurden.

Uitdrager met zijn handel. Houtgravure van Henry Brown uit het boek ‘De Nederlanden, karakterschetsen’, 1842.

Kringloopwinkel
De winkel op de hoek werd in 1844 betrokken door een joodse koopman in tweedehands kleding en meubels Andries de Groot en zijn vrouw Rachel van Heek. Voordien woonden zij al negen jaar lang op diverse adressen in de Cellebroederssteeg om de hoek. Het paar zou de zaak 36 jaar lang huren. In die jaren moeten ze vrij goed geboerd hebben, want in 1878 konden ze het op een akkoordje gooien met de bejaarde buren van nummer 44, de gepensioneerde commies bij de stedelijke belastingen Cornelis Bierhoff en zijn vrouw, die daar al 28 jaar woonden. Ze kochten hun huis om de begane grond als pakhuis bij hun zaak te betrekken en gaven hen het recht om tot hun dood gratis op de bovenverdieping te blijven bewonen.
Twee jaar later, in 1880, overleed De Groot. Kort daarop kreeg zijn weduwe de kans om hun eigen winkel voor 3.550 gulden van de weduwe van hun voormalige huisbaas te kopen. Daarmee werd het pand dat in 1613 was gesplitst, weer verenigd.
De zaak bleef sindsdien nog ruim 25 jaar in de familie en werd voortgezet door dochter Sara en schoonzoon Nathan Schram. Zowel Andries de Groot als Nathan Schram waren bekende gezichten in de joodse gemeenschap in Delft. Zij boden beiden geregeld tijdelijk onderdak aan joden van elders die in de stad hun geluk wilden beproeven.

Miscalculatie
Schram was inmiddels overgestapt van tweedehands kleding op nieuwe herenmode. En daarbij hoorde liefst ook een nieuwe zaak. Aan het gecombineerde pand was na het overlijden van de buurvrouw wel het een en ander verbouwd en de winkel had inmiddels zelfs een paskamer, maar het pand beviel toch niet helemaal. Het werd echter na verdeling in de familie, niet eigendom van Schram, maar van zijn zwager Marcus de Groot. Die zette het pand in 1897 met andere bezittingen in Delft te koop. Kennelijk leverde dat echter geen aantrekkelijk bod op. Daarop besloot de familie een Amsterdamse architect R.R. de Bruin in de arm te nemen en een hele nieuwe zaak op dezelfde plek te bouwen. Of daarbij het oude huis tot de grond toe is afgebroken is onduidelijk. Naast de kledingzaak op de hoek (nr 46) kwam in dit nieuwe pand ook een belendende nieuwe winkel (nr 44) voor de verhuur.
De kosten van de nieuwe winkel uit 1898 gingen kennelijk Schrams mogelijkheden te boven. Want in 1905 wordt hij failliet verklaard. Zijn zwager besluit daarop om het nieuwe winkelpand te koop te zetten. Koper wordt een vastgoedbelegger, Gerard Lugtigheid, die de beide delen van het pand gaat verhuren.

Het pas gebouwde pand (met twee balkonnetjes boven elkaar) op een foto uit 1901.

Kledingzaak De Adelaar
Van 1907 tot 1911 komt in nr 46 tapijthandelaar Jan Schaap, maar dat blijkt geen blijvertje. Hij wordt opgevolgd door Jacob van IJssel, ‘vertegenwoordiger in linnen zakken’ en zijn vrouw Sipora Logher. Ze adverteert in studentenbladen dat heren studenten hier de hoogste prijs voor hun gedragen kleding kunnen krijgen. Maar ook dat is maar van korte duur. Van IJssel heeft ook een zaak in de St. Jacobstraat in Den Haag en gaat daar in 1912 failliet. Zijn broer Isaac van IJssel maakt hier echter een doorstart in de kledingzaak die dan al enige jaren de naam “De Adelaar” draagt. Na zijn huwelijk in 1913 met Anna Frank gaat Van IJssel boven de zaak wonen. De winkel wordt een succes. In 1919 kan hij het pand van de verhuurder kopen en in 1924 gaat hij verbouwen om ook de begane grond van nr 44 bij de zaak te trekken. (Tot dan toe zat daar eerst een horlogemaker, een koffiehuis van Ida Weisz en tenslotte een textielwinkel van Cunegonda Smink.)
In 1935 gaat de sigarenzaak van de buurvrouw op Choorstraat 42 failliet. Van IJssel ruikt dan zijn kans om dat pandje er ook bij te kopen en zijn etalages verder uit te breiden. Een jaar later trouwt zijn zoon Daan met de Zandvoorste Lien Vedder en wordt bedrijfsleider in de zaak. Isaac zelf begint een nieuwe zaak in de Jacob Gerritstraat (nr 24). Isaac van IJssel is inmiddels een bekende middenstander en vooraanstaand lid van de joodse gemeenschap in Delft.

Een krantenfoto van de winkel bij de viering van zijn 25-jarig bestaan op 1 juli 1936. De zaak had dit uiterlijk sinds de verbouwing van 1924. Over de oprichtingsdatum van de zaak lopen de visies uiteen. De familie Van IJssel ging destijds uit van 1911, na de oorlog zette zij ‘sinds 1912’ op de gevel. In de krant zagen we dat een eerdere eigenaar de winkel met deze naam al in 1909 opende.

Een wrange nieuwjaarsgroet in de Delftsche Courant van eind december 1941 voor het jaar waarin de familie het noodlot tegemoet ging.

Onteigening en vervolging
In de Tweede Wereldoorlog krijgt Isaac van IJssel de twijfelachtige eer vertegenwoordiger van de Joodse Raad te worden in Delft. Choorstraat 46 wordt het adres waar alle Delftse joden hun jodenster kunnen ophalen. De oude Van IJssel weet de oorlog op een onderduikadres te overleven, maar zijn zoon Daan en zijn vrouw worden verraden, vermoedelijk door degene die ze naar een onderduikadres in Friesland brengt. In 1943 worden ze in Auschwitz vermoord.
Alle eigendommen, waaronder de winkels in de Choorstraat en de Jacob Gerritstraat en een woonhuis aan de Oude Delft (nr 34) worden Van IJssel ontnomen en ‘onder beheer’ genomen door de bezetter. De pand aan de Oude Delft en in de Jacob Gerritstraat worden beide verkocht, de winkel in de Choorstraat echter verhuurd aan ‘bewindvoerder Willem van Zwieten’, die in NSB-bladen adverteert dat hij ‘grote voorraden dames- en herenconfectie heeft tegen matige prijzen’. Het huis erboven wordt in de oorlogsjaren bewoond door Antonie van Zwieten.

Nog meer familiedrama
Na de bevrijding pakt de oude Van IJssel in augustus 1945 de draad in de Choorstraat weer op, al kost het moeite om aan nieuwe wintervoorraad te komen. Zijn zevenjarige kleinzoon Pum vindt hij terug op een onderduikadres in Limburg. Om zijn overige eigendommen via de Raad voor het Rechtsherstel terug te krijgen moet hij nog vijf jaar procederen. De winkel in de Choorstraat draagt hij in 1953 over aan zijn dochter Selma en schoonzoon Max Esso. De laatste sterft echter een jaar later op 31-jarige leeftijd aan een hersenbloeding. De oude Van IJssel gaat dan zijn dochter weer bijstaan. Kleinzoon Pum blijkt niet met zijn tante en stiefmoeder overweg te kunnen. De hoop van zijn grootvader dat hij ooit de zaak zou voortzetten, gaat niet in vervulling. Zijn tante Selma hertrouwt met de Gooise journalist Meyer Sluyser, die weinig van textiel moet hebben. Na de zelfdoding van zijn echtgenote in 1962 verbouwt Sluyser de zaak. Er komt een bedrijfsleider in. Maar na tien jaar besluit hij de zaak te verkopen. Aan de turbulente geschiedenis van de firma De Adelaar komt daarmee na zestig jaar een einde.

Het ontwerp voor de nieuwe winkelpui van het uitzendbureau in 1987.

Uitzendbureau en coulisse-winkel
Zo’n dertig jaar geleden zat hier tien jaar lang een uitzendbureau op de begane grond en werden de etages daarboven verhuurd aan kamerbewoners. Dat laatste is nog steeds het geval, maar onder aan de straat zitten zowel in de Choorstraat als om de hoek in de Cellebroerstraat sinds meer dan twintig jaar lok-etalages voor een lampenfirma in winkelcentrum In de Boogaart in Rijswijk, die tegenwoordig ook online zaken doet. Het onderhoud van het pand liet af en toe wel te wensen over. In 2010 moest de straat rond het pand enige tijd worden afgezet omdat er te veel losliggende dakpannen en gesteente op het winkelend publiek dreigden te vallen.

De lampenetalages in 2001, toen de pui nog niet somber zwart was geschilderd. Foto Kees Spiero, collectie Stadsarchief.

Kees van der Wiel