De voorgevels van deze huizen zijn gericht op het westen. Ze liggen aan het smalle stuk van de Markt achter het stadhuis, dat loopt van de Oude Langendijk aan de ene kant, naar het pleintje voor de Vleeshal en de Vishal (Cameretten) aan de andere kant. Dit was van oudsher een belangrijke plek in de stad waar veel bestuurlijke en economische activiteiten zich concentreerden. Graafwerkzaamheden tijdens de restauratie van 1965 brachten dan ook aan het licht dat deze hoek van de Markt reeds zeer vroeg was bebouwd.
De huidige percelen Markt 4 en 6 gaan terug op een gemeenschappelijke voorganger, een groot stenen huis van inwendig 5,5 bij 10 meter, dat met de lange zijde naar het marktveld was gericht.
Dertiende eeuw
De aangetroffen steenformaten van 34 x 15 x 8 en 30-32 x 14 x 7,5 kunnen duiden op een datering in de 13de eeuw. Aan de zijde van de Voldersgracht was een open erf. Op een gedeelte daarvan werd later een kleine achterkeuken aangebouwd. Uit geschreven bronnen valt op te maken dat het grote huis in de 15de eeuw werd bewoond in drie delen. Het hoekgedeelte, vermoedelijk samenvallend met het huidige perceel Markt 4, werd omstreeks 1500 al aangeduid als ‘De Maen’, een benaming die in de daarop volgende eeuwen steeds in gebruik bleef. Ook de eigenaren sinds omstreeks 1500 zijn bekend.
Van veel belang voor onze kennis van de huidige panden zijn de gegevens intussen niet: de huidige bebouwing stamt van na de stadsbrand van 1536. Daarbij zal de bebouwing hier ter plekke tot op het maaiveld verloren zijn gegaan. Markt 4 werd omstreeks 1540 herbouwd als een hoekhuis van circa 6 bij 6 meter met twee achterkamers aan de Voldersgracht. De meest westelijke van deze achterkamers had een eigen ingang naast de brug over de Voldersgracht en zal vermoedelijk steeds als een zelfstandige woning zijn gebruikt.
In 1548 heette het ‘de Caerscorff' en was het dus waarschijnlijk de woning van een kaarsenmaker. In 1598 kreeg de kruikenbakker Lieven Jansz toestemming van het stadsbestuur om op deze plaats een geheel nieuw huis te bouwen. Op dat moment was Markt 2 dus in ieder geval een zelfstandig woonhuis.
De oostelijke achterkamer had geen mogelijkheid tot een eigen ingang en staat op de oudste kadastrale kaart (1830) nog steeds aangegeven als achterkamer van Markt 4. Omstreeks 1840 werd deze kamer inwendig met Markt 2 verbonden zodat de situatie ontstond die is weergegeven op een opmeting van 1962.
Houten onderpuien
De bewoningsgeschiedenis geeft een goed overzicht van de wijze waarop de huizen sinds de 16de eeuw werden gebruikt. Markt 4 maakt de indruk te zijn gebouwd als winkelpand. Op oude afbeeldingen staat het steeds afgebeeld met houten onderpuien in beide gevels.
Als eerste eigenaar na de brand van 1536 wordt in 1539 de broodweger ‘op in de Maen' vermeld. In 1561 betaalde zijn weduwe nog de 10de penning. In 1573 was zij opgevolgd door de kuiper Jan Dircksz 'in de Halve Maen', die slechts voor de helft eigenaar was.
Aan het eind van de 16e eeuw was het huis waarschijnlijk korte tijd huurhuis: in 159? werd het aangekocht door Gillis Cornelisz van Soutelande, 'ontvanger van de convoyen in Delfshaven'. Hij zal het huis hebben gekocht als geldbelegging en moet de nieuwbouw (1598) van de westelijke achterkamer als het zelfstandige winkelhuisje Markt 2 hebben toegestaan. In 1600 werd hij aangeslagen voor drie haardsteden. Twee jaar later verkocht hij 'de Maen' voor f 300 aan 'de cramer, messenmaecker en balancemaecker' Pieter Thonisz.
Vanaf 1624 werd lange tijd een apotheek in het pand gedreven, eerst door 'doctor Nicolaes Bogaert', vanaf 1645 door Arent van der Dussen en zijn zoon Hendrick van der Dussen. Gedurende een groot deel van de 18de eeuw was het huis daarna eigendom van de familie Willinge, waarvan de zusters Maria en Carolina vanaf I745 een 'Franse kramerswinkel' dreven. In 1758 werd Maria Willinge, gehuwd met Leonardus Negers, alleen eigenaar door voor f 800 gulden haar zuster uit te kopen. Kort daarop zal het uiterlijk van het pand zijn gemoderniseerd. De huidige gootlijsten met consoles in Lodewijk XV-stijl dateren van die periode.
Snuif en tabak
In 1782 werd het huis voor f 4800 verkocht aan Theodorus Hellegers, die een winkel in snuif en tabak begon. Bij een veiling in 1785 werd het huis omschreven 'een zeer hecht sterk weldoortinunerd, zeer comodieus en tot allerhande affaires geschikt huis en erve, genaamd de halve maen'. De verkoopsom bedroeg nu f 5700. De functie van tabakswinkel liet zich niet licht uit het pand verdrijven. Bijna tweehonderd jaar later, bij aankoop van het huis door de Vereniging Hendrick de Keyser was er nog steeds een tabakswinkel. Het winkelinterieur en de gevelpuien waren voor de laatste maal in het midden van de 19de eeuw gewijzigd.
Markt 2 werd na de herbouw van 1598 nog geruime rijd bewoond door de kruikenbakker Lieven Jansz. Van1624-1654 was het huis eigendom van Tobias Pietersz van Royen, kramer en glaskoper. Hij werd opgevolgd door Nicolaas Bumcl, Andreas Kloeting en Crispinus Knol, wiens familie tot in de tweede helft van de 18de eeuw eigenaar bleef. In 1839 werd het huis, als een 'hecht, sterk en welgelegen huis en erve, ingerigt tot eene slijterij', in veiling gebracht en voor f 810 verkocht aan de timmerman Lucas Bartholomeus Denie. Het huis bevond zich op dat moment, blijkens de lage verkoopsom, nog geheel in de toestand van 1598. Kort daarop werd het huis uitwendig vrij ingrijpend gemoderniseerd tot een lijstgevel met schuifvensters. Het huis bevatte daarna lange tijd een ijzerwinkel.
Hendrick der Keyser
In 1962 werden Markt 2 en 4 aangekocht door Vereniging Hendrick de Keyser en konden plannen worden gemaakt voor de restauratie van het zeer vervallen geheel. Het werd een voorbeeld van een restauratie, waarbij gepoogd werd de uitkomsten van archief- en bouwhistorisch onderzoek bepalend te laten zijn voor de gekozen restauratierichting. Die leidde in het geval van Markt 2 tot een reconstructie van de toestand van omstreeks 1600, en in het geval van Markt 4 tot een 'consoliderende' restauratie, waarbij onder meer de 19e eeuwse winkelpui en het winkelinterieur gespaard bleven. Het werk stond onder leiding van architectenbureau J.H. Kooreman en J.J. Raue en werd uitgevoerd in de jaren 1965-'66.
Een
tekening door A.Oltmans uit 1836
Fotograaf Tiemen van der Reijken maakte
in 1961
een foto van de oude toestand.
(Foto Gemeentearchief, collectie Van der Reijken).
Markt
2 en 4 In 1963 in de steigers.
(Foto Gemeentearchief, collectie Van der Reijken)
1913.
A.J.Prins fotografeerde de
Voldersgracht
met zijgevel van Markt 2.
