Cornelis van Soutenlande
Ook dat huis was behoorlijk van omvang. In 1600 telde het acht stookplaatsen. In de tweede helft van de zestiende eeuw woonde hier Cornelis van Zoutelande of Soutelande, die hier in 1561 de tiende penning betaalde. Hij behoorde volgens een belastingaanslag uit 1568 tot de rijkere Delftenaren en was in de jaren 1573-1574 en 1587-1589 ook schepen van Delft. Hij kocht het terrein en de gebouwen van het opgeheven klooster Sion (vijf morgen groot) toen Willem van Oranje en de Staten van Holland besloten het van de hand te doen. Dat gebeurde in 1581. Met de opbrengst kon men de verdere oorlog tegen de Spanjaarden financieren. Latere eigenaren zouden er in de 17e eeuw een statig landgoed van maken. Na de dood van Cornelis van Soutenlande in 1597 treffen we hier in 1600 Abraham van Goorle, ook wel Gorlaeus genoemd, destijds een in heel Europa vermaard verzamelaar van penningen, antieke zegelringen, schelpen en ander curiosa. Lees meer over hem bij het huis het Ossenhoofd, Brabantse Turfmarkt 76, waar hij kort daarna heen verhuisde.

De tekenaars van de Kaart Figuratief uit 1675 sloegen wel eens een minder pandje over, maar vermoedelijk was het roodomlijnde pand met achterhuis het huis van Maarten Meerman, de voorganger van het huidige Oude Delft 126.

In 1832 liep het perceel door tot de Hippolytusbuurt.

Tegenwoordig nog steeds een groot perceel maar niet meer zo diep.

Rijke dames met veel personeel
In 1662 kocht Maerten Meerman het huis. Hij was ook een voornaam regent en bewindvoerder van de Oost Indische Compagnie die het huis weer zelf ging bewonen. Hij was getrouwd met Helena Verburgh.
Na zijn dood verkochten zijn erfgenamen het huis in 1685 voor 7750 gulden aan Hendrik d’Acquet. Ook d’Acquet was een bekend regent en arts. Hij staat onder meer afgebeeld staat op de anatomische les van collega Cornelis ’s Gravensande. Cornelis de Man schilderde dit gezelschap in 1681. Of deze d’Acquet hier zelf ooit gewoond heeft, is zeer de vraag, want voor zover bekend woonde hij het grootste deel van zijn leven in het huis genaamd “de Papagaai” op de plek van het huidige Oude Delft 15. Hij had daar één van de uitgebreidste kunstverzamelingen in Delft die uitvoerig beschreven staat in het boek “Schatten in Delft, Burgers verzamelen 1600-1750”. Acquet’s weduwe woonde er echter omstreeks 1715 wel. Na haar overlijden in 1732 werd mr. François Boogart de nieuwe eigenaar. François was schepen en advocaat en woonde hier in 1749 met zijn vrouw, Margaretha de Bries. Zij hadden toen zeven kinderen en drie dienstboden. Na zijn dood heeft de weduwe er nog geruime tijd met vier dochters gewoond. De dames hadden later niet alleen diverse dienstboden, maar ook een dienstknecht, waarvan zij er overigens in korte tijd nog al wat versleten, zo blijkt uit het aantekenboekje van de dominee. De oude mevrouw Boogert overleed in 1777.

Franse School voor jonge dames
Daarna verkochten haar kinderen het huis aan Catharina Docher voor de somma van 1500 gulden en een schuldbrief van 5000 gulden. Ook deze dame had een ruime hoeveelheid personeel en was lidmate van de Waalse Kerk. Mogelijk dreef zij in dit pand een Franse school. Dat was in die dagen een deftig opleidingsinstituut voor dochters uit gegoede kringen. Ook het naastgelegen pand, nu Oude Delft 124, kocht zij er later bij. In 1799 trouwde zij op latere leeftijd als ‘jonge dochter’ met de oudere dominee Petrus Hermanus Hugenholtz, die inmiddels al enkele malen weduwnaar was. Toen hij in 1811 overleed woonden zij nog in dit pand. Kort daarop verliet zij Delft.
De Franse School werd later voortgezet door Martina de Rouville, al is het tussendoor nog even eigendom geweest van een aantal speculanten in onroerend goed. Daarbij werd de tuin ook nog tijdelijk vergroot met de grond van een afgebroken huis aan de Hippolytusbuurt daarachter. De schoolhoudster vererfde in 1845 het huis aan ene Jean de Rouville in Brielle, die het huis verhuurde aan de arts dr. P.J.A.H. Vermeulen. De laatste was onder meer een van de stadsgeneesheren en arts van de Bezemmakersbus. Hij had een grote armenpraktijk, waar hij het tijdens de grote cholera-epidemie van 1866 zeer druk mee had.

Huis met gemakken en mangelkamers
In 1864 kwam het huis weer in de verkoop, waarbij in de Delftsche Courant de volgende advertentie verscheen:
Een hecht, sterk, zeer ruim en welgelegen huis en erve, met een grooten fraaien en welaangelegden tuin daarachter. Welk huis bevat beneden: groote en kleine zijkamer, tuinkamer, allen behangen en van stookplaatsen voorzien, provisie- en mangelkamers, 2 keukens met pompen voor wel- en regenwater, binnenplaats en 2 kelders, waarvan de eene bijzonder groot en met eenen afzonderlijke ingang aan de straat verhuurd wordt. Overigens vele kasten en verdere gemakken, en boven: 6 kamers waarvan 5 behangen, de meesten van stookplaatsen voorzien, een met alcove, grote droog- en turfzolders, dienstbodekamers en vele meerdere gemakken.
Verhuurd aan de Heer Dr. P.J.A.H. Vermeulen voor 500 gulden per jaar. Terwijl de afzonderlijke kelder is verhuurd aan de heer Th. Van Leeuwen voor 40 gulden per jaar.
Koper werd uiteindelijk dr. T.C. Le Comte, leraar aan de nieuw opgerichte HBS. Hij betaalde twee jaar later 9200 voor het pand en heeft er gewoond tot 1875.
De volgende eigenaar werd Willem Adrianus Paerels, van oorsprong behanger en inmiddels koopman en belegger in onroerend goed. Deze woonde er van 1875 tot 1880, waarna hij een winkel voor woninginrichting opende aan de Hippolytusbuurt. Het huis aan de Oude Delft verhuurde hij daarna aan de firma A. Beijen en Co, commissionair in effecten en agent van een verzekeringsmaatschappij. Drie jaar later werd het gekocht door leerlooier Willem Otto Arie Lans, die het deels liet slopen en het huis zijn huidige gedaante gaf.

Nieuw huis voor het nieuwe geld
Willem Lans had met zijn leerhandel een aardig fortuin vergaard en stortte zich daarnaast in de plaatselijke politiek. Hij werd wethouder van openbare werken. Lans heeft in het huis gewoond tot 1916. Hij was ook een enthousiaste schutter, bestuurslid van de Schuttersraad en president van de schietvereniging “Mars”. Daarnaast was hij ook bestuurslid van de Delftsche IJsclub. Na zijn overlijden woonde zijn dochter nog enige tijd in het huis.
In 1920 werd het huis aangekocht door sigarenfabrikant Cornelis N.J. Hioolen. Ook hij was een succesvolle zakenman. Hij vierde toen net zijn 25-jarig jubileum als directeur van de sigarenfabriek A. Hillen. Met ruim 200 werknemers was dat in die tijd een van de grootste sigarenfabrieken van Nederland aan de Crommelinlaan langs de spoorweg richting Rotterdam. Aan het bedrijf was ook een hele keten van sigarenwinkels door heel Nederland verbonden. Bekende merknamen waaronder zij sigaren verkochten waren Rood Anker en Delftsche Post. Het bedrijf had al een oude geschiedenis die begon met Gerrit Hillen in 1770 op de Oude Delft, nu nummer 80. Daarachter verscheen in de 19e eeuw in de Peperstraat een grote fabriek. Hioolen, die het bedrijf overnam van zijn vader, heeft de zaak groots uitgebreid met de bouw van de nieuwe fabriek aan de Crommelinlaan en de omzetting in een NV. In 1929 trok hij zich wegens onenigheid over de te volgen koers uit de leiding van het bedrijf terug. In 1937 ging de fabriek tenslotte aan de gevolgen van de crisis failliet.

Doordat Cornelis Hioolen het pand kocht, ontstond een relatie met de tabaksfabriek Hillen. Dit is een aandeel.

De firma Hillen had een sjiek briefhoofd. Een showdoos van de firma Hillen ter waarde van ƒ 25.

Ortskommandatur
Nadat Mekel gearresteerd en weggevoerd was, werd op de benedenetage van Oude Delft 126 de Duitse Ortskommandatur gevestigd. Rechts naast de ingang van het pand werd een laag houten hok geplaatst met twee kijk- en/of schietgaten. Bewakers konden er schuilen en uitkijken. Het was bereikbaar via een kelderraam aan de straatzijde van het huis, en van af de straat via een lage entree aan de zuidkant. Ortskommandant Gückel woonde er boven. 

Binnenlandse Strijdkrachten van Gewest 13 District Delft voor de deur van OD 126. Foto Beeldbank WOII

Het houten hok was een wachthok dat door de bezetter voor het huis was geplaatst. Foto Beeldbank WOII

Er zijn meerdere Ortskommandanten in Delft geweest. Gückel was het tussen 1942 en 1944. De Ortskommandant moest namens de Duitse autoriteit controleren of het Duitse gezag goed werd uitgevoerd. De commandant van de Delftse politie moest verantwoording aan hem afleggen. Door politiemensen opgemaakte dagrapporten werden elke dag naar de Ortskommandatur gebracht. Met bestuurlijke gemeentezaken hield hij zich niet bezig.
De Ortskommandant bediende zich van de voor de Duitsers gebruikelijke intimidatie en bedreiging. In de herfst van 1944 saboteerde een groepje verzetsmensen de spoorlijn in de buurt van het terrein van de Gist- en Spiritusfabriek. Onder de bomen van het nabij gelegen Kampveld (plek waar in de middeleeuwen toernooien werden gehouden, gevechten tussen ridders te paard) schoten de Duitsers als wraakoefening een aantal mensen dood, en werden vier huizen aan de Spoorsingel in brand gestoken.
Ter waarschuwing werd een pamflet opgehangen: bij sabotage of verdenking van sabotage zouden onmiddellijk 20 willekeurige mannelijke personen worden doodgeschoten. Was ondertekend door de Ortskommandant, in dit geval luitenant Lang. De Ortskommandatur was ook een tijdje gehuisvest in het vroegere hotel Wilhelmina (bij het Kalverbos) en in professorenwoningen aan de Rotterdamseweg. De laatste man, Knier, verdween op 10 mei 1945 als krijgsgevangene achter slot en grendel.

Het feit dat de Ortskommandant zijn intrek nam in Oude Delft 126 vormde een groot probleem voor de bewoners van Oude Delft 124, waar toen de familie Zomerdijk woonde. Zomerdijk, wethouder van Delft, was betrokken bij het verzet. Hij werd later gearresteerd, nadat hij enige tijd ondergedoken was geweest. De Ortskommandat was een liefhebber van muziek en zelf organist. Hij was enthousiast over het pianospel van de zoon van zijn buurman Zomerdijk en trachtte met hem in contact te komen, maar mevrouw Zomerdijk was hier niet van gediend. Zij weigerde verdere contacten met haar buurman. Een ander probleem was dat recht tegenover de Otskommandatur het echtpaar Elias-Schloss woonden (zie Oude Delft 157). Mevrouw Elias kwam uit Berlijn, evenals de Ortskommandant. Er volgde enige bezoeken. Delftenaren, die ervan wisten, waren daar niet blij mee. Vlak na de bevrijding ontstond daardoor een probleem voor deze bewoonster van de Oude Delft. De kwestie werd in der minne geschikt, omdat ze haar man gered had van een eventuele arrestatie.

Uitgewoonde bende
Onder auspiciën van de Ortskommandant was het pand in de oorlogsjaren totaal uitgewoond. Marmeren tegels waren vernield, houtwerk was gebroken en weggesloopt en plafonds beschadigd. De kelder was op ruwe wijze tot schuilkelder omgebouwd. Lees hier het schaderapport dat werd opgemaakt toen de weduwe van Mekel het huis in de zomer van 1945 terugkreeg.

Mekels weduwe Maria Ahsmann verkocht het huis ten slotte in 1961 aan de arts P.A. Schreuder, één van de vele artsen die in de 20ste eeuw in dit rijtje van de Oude Delft gewoond hebben en hun praktijk hebben uitgeoefend.

Henk Verbruggen

Nadere informatie over Oude Delft 126

Geplaatst: 2 februari 2011  Laatste wijziging: 30 mei 2024