Het Museum Het Prinsenhof bezit een door I. van Haastert (1753-1834) in olieverf geschilderd stadsgezicht dat een deel van de Oude Delft weergeeft, dicht bij de Oude Kerk, gezien van uit het noorden. Het tafereel maakt een betrouwbare indruk. Rechts op de voorgrond staan de drie huizen afgebeeld die ooit van Aeffgen Woutersd. waren, te beginnen met het smalle poortje tussen OD 195 en 197.  De gevel van OD 195 wordt groot en gedetailleerd weergegeven. Het is een eenvoudige trapgevel, die op de verdieping voorzien was van kruisramen. Maar op de begane grond werd dit huis toen, rond 1800, al toegerust met een voor die tijd modern groot schuifraam.
Het daarna volgende kleine huis OD 193 was daarentegen nog niet van zulke nieuwigheden voorzien. Wij gaan er van uit dat beide woningen overigens toen binnen nog het karakter hebben gehad van een eenvoudige zaal (zonder vaste indeling), met boven de begane grond slechts één verdieping.
Op het schilderij heeft ook OD 191 nog een trapgevel met kruiskozijnen. Mijn conclusie is dat dit huis een echt koopmanshuis was, evenals het hoekhuis OD 189, met meerdere verdiepingen voor het bergen van koopwaar. Dat maakte extra indruk. Het hoekhuis OD 189 was ondertussen al wel met een brede daklijst bekroond, een noviteit waaraan in de loop van de 19de eeuw ook de drie huisjes van Aeffgen niet zijn ontkomen.

Bouwaanvrage
En zo laat dan ‘de bestaande toestand' die door Cornelis Struyk bij een bouwaanvrage d.d. 14 aug. 1906 (Archief van Bouw en woningtoezicht) werd overgelegd, zien dat ook OD 195 door een gevel met daklijst en schuiframen werd aangepast aan de Renaissancevormen die voor de regentenpaleisjes waren ingevoerd. Op de begane grond was dat schuifraam toen overigens al weer vervangen door groot vensterglas, en ook inwendig waren er de nodige veranderingen aangebracht om het huis te ontwikkelen tot een deftige, stedelijke burgerwoning.
Er was er een lange gang gekomen (naar het voorbeeld van de regentenpaleisjes allicht ook wel bevloerd met witmarmeren plavuizen), die van af de voordeur recht naar achteren voerde en daar op de achterplaats zelfs nog het geheim gemak en de geheel vrijstaande keuken bereikte.
Maar gegeven de beperkte breedte van het huis waren er slechts aan één zijde van die gang vertrekken ingericht, met name twee kamers en een tussenruimte. En in die tussenruimte was het middeleeuwse wenteltrapje ook weer vervangen door een meer ‘bekwame’ trap naar de verdieping. En ook de verdieping was ingedeeld in kamers, maar nu uiteraard zonder een lange gang. Onbedoeld heeft Struyk daarmee vastgelegd, hoe -- geïnspireerd door de regentenpaleisjes --binnen in een aanvankelijk open zaalruimte alsnog een deftig stedelijk burgerhuis tot stand was gebracht. Ja, onbedoeld, want Struyck was al weer van plan om het benedenhuis open te breken en van een winkelpui met groot glas te voorzien.

Oudste huis
Nu eerst terug naar vroeger. Van de drie huizen van Aeffgen Wouters was Oude Delft 195 het oudste. In de Middeleeuwen heeft hier hoogstwaarschijnlijk een hofstede gestaan, op een ruim perceel. Bij de grote stadsbrand in 1536 is dit pand verloren gegaan. Onmiddellijk daarna werd een nieuw huis gebouwd.
Bij ingrijpende werkzaamheden aan de fundering, in 1965, is een uitgesproken brandlaag aangetroffen, waarbij in de verkoolde laag ook kleine korreltjes gesmolten metaal (restanten van tinnen huisraad ?) aanwezig waren. Daaruit leiden wij af dat ter plaatse een ander huis stond.
De eerste eigenaar na de stadsbrand van wie wij de naam hebben teruggevonden in het Kohier van de tiende penning was in 1543 Aelbrecht die grootwerckmaecker (zilversmid). Daarna kwamen Dirck Jochemsz bouckebinder, Jan Maertensz kuiper (1607), Jan Rumelaar, Mr.Barnhardt Gerritsz cleermaker en rond 1645 Aeffgen Wouters, weduwe van Simon Vrouwelingh.
Door vererving komt dit huis later aan haar zuster Annetge Wouters, 'een bejaarde dochter', wat wil zeggen een ongehuwd gebleven oude dame. Ook was zij niet meer geheel bekwaam, want onder aandrang van toeziende voogden en weesmeesters, gaf Annetge op 26 februari 1664 aan de eerste klerk ter secretarie, Johannes van de Berch, machtiging om namens haar het hele blok van drie huizen op 7 maart 1664 over te dragen aan de voogden van de kinderen van wijlen mr. Thomas Darius, chirurgijn, en zijn vrouw Arieaentje Pieters van Beaumont. De nieuwe eigenaren waren drie weeskinderen, te weten Eduart, Pieter en Frans.
Toen Eduart Darius, de oudste, na zijn opleiding overzee was uitgezonden naar Smirna besloot hun rentmeester de drie huizen weer te verkopen. Met goedkeuring, ook van de weesmeesters, had op 18 december 1671 de verkoop plaats, waarbij elk huis afzonderlijk werd geveild. En als een bijzonderheid van speciaal Oude Delft 195 werd aangegeven dat het belast was met vijf stuiver "gravenhuur en Hoffshoendergeld", een oude nog lopende landrente.

Uit het Grachtenboek, dat begin jaren ’60 verscheen.
Toen nog een winkel, de voordeur rechts in de gevel.
Nu zit hij links.

Oude prent van de Oude Kerk, de zeer nabije
‘buurman’ van OD 195

Gekocht door buurman
Dit perceel werd gekocht door Francoys van Santen, officier en Schout van de Stad. Hij is dan reeds eigenaar en bewoner van het noordelijk naastgelegen perceel (nu OD 197), dat door het smalle steegje van het nu verkochte werd gescheiden. Zijn kleinzoon, Mr.Willem van der Graeff, raad en schepen van Delft, heeft het huis op 12 Juni 1688 weer verkocht aan Jacob Poesset. Bij die verkoop werd het achter dit huis staande loodsje van OD 197 meegeleverd, om bij het verkochte te gaan dienen als zomerkeuken. Anderzijds werden blijkens een in 1725 gemaakte compilatie van oude brieven ook een aantal bedingen opgelegd om de belangen van OD 197 veilig te stellen.
Zo werd bepaald dat: “de poort zal altijd voor het noordelijke huis 'sijn eige' blijven”, maar dat de koper -- dat zijn dus Poeset en al zijn opvolgers aan die zuidzijde -- wel moet zorgen dat de “allent kalven…die boven de poort hangen” (dat zijn dus eind-balkjes aan het dak) worden gerepareerd en dat er geen “hinderlijke drop” zal zijn.
En om de lichten (vensters) in het huis van verkoper niet te hinderen zal de “scheidingsmuur van kopers huis” langs de voorkeuken en de achterkeuken (van verkoper) “nooit hoger mogen worden”. Evenmin mag de koper (en zijn opvolgers) het huis ooit “overdragen aan een koperslager, blikslager, kuiper, bakker, of smit”.
Door het Huizenprotocol (stadsadministratie tussen 1650 en 1800) verder te volgen vinden wij daarna in 1690 Cornelis de Hoyer, in 1720 Catharina Berkel, vervolgens in 1730 Dr. Wilhelminus Bijsteras en Alida van Zutphen, zijn huisvrouw, in 1739 Joost Pincxternakel en dess wed. Elisabeth Kramer, in 1751 Gerrit Maessen, in 1773 Jacobus Cornelis Nieuwlant, en in 1779 Mr.Adriaan van Vredenburch die tot aan zijn dood in 1791 ook eigenaar en bewoner is geweest van het huis OD 197.
Na zijn dood gaat OD 195 naar Mr.Jacob van Vredenburch, in 1804. Het protocol van de verponding 1810-1832 sluit deze reeks af met Dr. Michiel Jacobus Macquelyn in 1822 en Jan Steen in 1827.

De Oude Kerk op een prentbriefkaart uit 1918,
ter hoogte van Oude Delft 203.
(Collectie Gemeentearchief Erfgoed Delft)

Alweer ter hoogte van OD 203, een foto door Peter
Odijk uit 1922. Net als bij de foto uit 1918 lijkt
de situatie op het schilderij van Van Haastert.
(Collectie Gemeentearchief Erfgoed Delft)..

De omgeving van OD 195 op een foto uit 1934. Links nog net zichtbaar de huizen voorbij de Schoolstraat. (Collectie Gemeentearchief Erfgoed Delft)

Peter Odijk fotografeerde in 1945 de Oude Delft in
zuidelijke richting ter hoogte van 195. Rechts nog
net zichtbaar de gevels van 189 en 191.
(Collectie Gemeentearchief Erfgoed Delft).

Verbouwingsplan
Cornelis Struyk was een ondernemer, die in dit object méér zag dan een oude en degelijke burgerwoning. En dus heeft hij bij het gemeentelijke bouwtoezicht een plan ingediend om het huis te gaan verbouwen. In  “nieuw te maken” gaf hij aan de bestaande gevel op de begane grond te willen vervangen door een winkelpui, waarbij -- door de gang iets in te korten -- een vóórportaaltje zou ontstaan met een eigen toegang tot de winkel, die in de grote voorkamer zou worden ondergebracht. De achter het huis vrijstaande keuken zou slaapkamer kunnen worden en door verbreding van het laatste deel van de lange gang werd een geheel nieuwe keuken gesitueerd.
Ja, er werden zelfs twee keukens boven elkaar geprojecteerd, omdat tegelijkertijd als een alternatief ook rekening werd gehouden met een splitsing van het huis in twee kleine eenheden.
Vermoedelijk daarom ook die eigen ingang voor de winkel.
Maar achteraf is van al die voorstellen weinig terecht gekomen. Behalve dan een nieuwe winkelpui. De bouwaanvrage heeft blijkbaar vooral gediend om mogelijkheden te verkennen.
Toen eenmaal een huurder gevonden was is het bouwplan snel weg gelegd.
Wel is er als gezegd een nieuwe pui gekomen en daarachter een handel in textielfournituren, garen en band. De lange gang werd respectievelijk bij de winkel, en bij de achterkamer getrokken, waardoor van uit de achterkamer de minder steile, en daarom gemakkelijke trap naar de verdieping kon worden geplaatst die nu nog aanwezig is. En de keuken bleef waar die altijd geweest was, vrijstaand van het winkel- woonhuis achter op de plaats.
Cornelis Struyk overleed jaren later, op 30 juli 1946 te Delft, nadat zijn echtgenote Johanna Gouda hem op 15 November 1944 was voor gegaan. Namens de erven beheren Petrus Gerardus Hoensler, meester geweermaker te Voorburg, gehuwd met Anna Struyk, en Cornelis IJsbrand Struyk, hoofdinspecteur directe belastingen te Arnhem, de boedel nog enige tijd onverdeeld. Zij verkopen op 21 april 1955 vervolgens het winkel- en woonhuis met erf en tuin aan het Oude Delft tegen een koopprijs groot 9500 gulden aan Elisabertus Steenks, tuinder in Den Hoorn. Ook Steenks kocht het huis voor belegging, en heeft verder de situatie gelaten zoals het was.

Interieur van galerie Lutz, die nu op OD 195 is
gevestigd. In het midden de ‘bekwame’ trap uit 1906
Foto www.galerielutz.nl