Dit pand, Verwersdijk 1, is niet echt oud te
noemen. Het werd in 1845 gebouwd. Maar de geschiedenis is interessant.
De meeste oudere Delftenaren kennen het als de Flora bioscoop, die in
de jaren vijftig en zestig bekend stond als het
‘vlooientheater’ waar, voor die tijd, pikante films
werden gedraaid. De plek waar het pand staat is bijzonder,
namelijk precies daar waar Dertienhuizen en Cellebroerstraat samenkomen
en waar de Verwersdijk begint. Er is hier in feite een klein pleintje,
dat lang geleden de Verckensmarckt werd genoemd, en later de Oude
Varckemarckt. De Verwersdijk was tot halverwege de veertiende eeuw een
deel van de oostelijke stadsgrens. In die tijd werd Delft naar het
oosten toe uitgebreid tot waar nu het Rijn-Schiekanaal is.
Aanvankelijk werd alleen de oostzijde van de gracht de
Verwersdijk genoemd, en heette de westkant de ‘Burchwal
neffens die Vorwersdyck’, zo meldt het Straatnamenboek. |
| | |
De omgeving van Verwersdijk 1 in oude kaarten.
Van links naar rechts: Van Deventer in 1556 noemt het klooster van de
Cellebroers; Braun en Hogenberg laten in 1580 zien waar de Verwersdijk
is, en het Pesthuis; Blaeu tekent het cijfer 8: daar is de
Cellebroerssteeg; op de Kaart Figuratief heet het bij Verwersdijk 1
“Oude Vercke Marckt”. |
Op het moment dat de eerste Kadasterkaart
werd gemaakt in 1832 stond er op deze plek een groot koetshuis met
stal. Er naast (ten noorden) twee niet al te grote huizen. Achter een
van die huizen een broeikas, en in de tuin, die een enorm oppervlak
besloeg tot aan de Voorstraat, was er nog een tuinhuis. Het hele
perceel besloeg een oppervlakte van meer dan een halve hectare (opp.
0.5270, volgens de Kadastrale Atlas Zuid-Holland). |
|
Kadaster
1832. Het donkerrood gemarkeerde perceel met huis aan de Voorstraat was
enige tijd eigendom van Mienette Storm- van der Chijs: geel gekleurd is
het perceel waar Verwersdijk 1 werd gebouwd. | Op de tweede
Kadasterkaart is Verwersdijk 1 rood omlijnd, en staan er ten noorden
nog twee oudere panden. |
Eigenaar in 1832 was de predikant Johannes Jacobus
Metelerkamp, die aan de Voorstraat woonde op het adres wijk 5
nr. 87, nu Voorstraat
22.
Zie voor de geschiedenis van dat gigantisch grote huis het
verhaal van Marry Remery. Dominee Metelerkamp overleed in
1839, maar al drie jaar eerder, in 1836, werd Voorstraat 22 met alles
wat erbij hoorde – dus ook die grote tuin tot aan de
Verwersdijk -- verkocht aan Mienette van der Chijs (zie ook Breestraat 1,
waar zij opgroeide),
wereldreizigster en voorvechter voor vrouwenrechten en
vrouweneducatie. Ze was op dat moment nog niet getrouwd, en
dus handelingsbekwaam, en pas 22 jaar. Ze had blijkbaar geld genoeg om
dit grote complex te kopen. Mienette werd in 1839 door haar
oom, de generaal majoor Daniel Otto Bagelaar geïntroduceerd
aan het hof van Oranje waar zij bevriend raakte met de latere koningin
Sophie. Daniel Otto Bagelaar was een vertrouweling van de
Prins van Oranje, de held van Waterloo, de latere koning Willem II. Hij
was o.a. militair opvoeder en mentor van de twee zoons van koning
Willem II nl. kroonprins Willem ( later Willem III ) en zijn broer
Alexander van Oranje. In 1845 trouwde Mienette met de
predikant Willem Storm, die echter al twee maanden later overleed.
Sinds haar huwelijk noemde Mienette zich Storm - van der Chijs.
|
Mienette
Storm-van der Chijs liet het pand bouwen. |
Herenhuis
Een paar jaar eerder – in 1842 -- liet zij in haar tuin, na
de afbraak van het (vervallen) koetshuis, de kas/orangerie en stallen
-- elf arbeiderswoningen in de Cellebroerstraat bouwen.
Als kers op de taart en tot slot van haar bouwactiviteiten,
verrees er in 1845 naast deze kleine huisjes een groot herenhuis,
voorzien van tien kamers , ook aan de Cellebroerstraat (die zo heet
omdat het klooster van de Cellebroers hier stond).
Tegenwoordig is het Verwersdijk 1. Haar
bedoeling was om voor zichzelf op termijn een ander woonhuis te hebben.
Maar ook om – op de begane grond – haar ideaal te
realiseren, namelijk de stichting van een Leer- en Werkschool voor
behoeftige meisjes uit de welgestelde stand. In deze school zou
vervolgonderwijs worden gegeven aan meisjes tussen de 12 en 15 jaar
oud. Ze stelde een schoolbestuur samen, bestaande uit zes
vooruitstrevende dames en richtte een kamer in als leslokaal. Door het
gemeentebestuur werd zij verplicht een bevoegde onderwijzer in dienst
te nemen. Deze onderwijzeres, mevrouw Johanna Wilhelmina Starre,
onderwees de meisjes in de algemene vakken, taal, rekenen etc. en
vrouwelijke handvaardigheden. Ook werden er lessen gegeven in
huishoudelijke vakken. In 1848 werd Johanna Starre als schooldirectrice
opgevolgd door Suzanna van den Bosch, die tot 1863 als directrice deze
Leer- en Werkschool leidde. Omdat de school in de beginperiode weinig
interesse opwekte bij de Delftse bevolking, verhuurde Mienette de
vooralsnog leegstaande kamers op de bovenverdieping aan een bonte reeks
huurders die, een korte of langere tijd, gebruik maakten van deze
woning. Reislustig
Pas in 1854 liet Mienette zichzelf op dit adres, Verwersdijk 1,
inschrijven als bewoonster. Maar zij was een nogal reislustig type en
had eigenlijk niet eens zozeer een woning nodig. Ze ondernam
in 1856 een reis, die zeven jaar zou duren, in feite een soort
zwerftocht door Amerika en Canada. Gedurende die periode bleef het pand
bewoond door o.a. een luitenant-kolonel, een likeurstoker, een schipper
etc. Allen huurders. In 1857 verhuisde de school, omdat
er meer ruimte nodig was, naar het gebouw ‘Veritas’
aan de Koornmarkt 4. Tot 1877 zou Mienette aan de Verwersdijk, in het
gezelschap van kamerhuurders, blijven wonen. In
1881 maakte notaris Post-Uitterweer de verkoopakte op voor het pand, en
ook voor de tien arbeiderswoningen aan de Cellebroerstraat. De nieuwe
eigenaar werd schoenmaker J.L. Klamer die met zijn gezin tot 1894 in
dit huis woonde. Mienette wist bij Klamer te bedingen dat zij een
aantal kamers als tijdelijk huurster kon blijven gebruiken. Op 9 mei
1884 liet ze zich bij de gemeente Delft uitschrijven en betrok in Den
Haag haar nieuwe villa ‘Germania’ aan de Van der
Stolkweg. |
Het
witte pand is Verwerdijk 1 (Privé collectie).
De omgeving van Verwersdijk 1 in de jaren ’60 en
’70. Vanaf de overkant van de gracht is er mooi zicht op het
“varkenspleintje”. (Foto RCE). De
Cellebroerstraat in de jaren ’60, gezien vanaf de Choorstraat
naar het noorden. (Foto TU Beeldbank).
In de jaren ’70 oordeelde men dat de huizen aan de
Dertienhuizen moesten worden gesloopt. (Foto RCE).
Foto van rond 1900, met links een stukje van de “witte
bioscoop’, rechts ervan twee oudere huizen die zijn blijven
staan en op de achtergrond de nu gesloopte Hippolytus Kerk.
Mienette
woonde aanvankelijk op Voorstraat 22, in een opmerkelijk groot
pand.
Na de verkoop verhuisde Mienette Storm - van der Chijs naar haar nieuwe
aanwinst, Villa Germania aan de Stolkweg in Den Haag. (foto Wikipedia)
|
De
Nederlandse Rooms Katholieke Volksbond. In
1896 werd de pas opgerichte Delftse afdeling van de Ned. Kath.
Volksbond de nieuwe eigenaar van Verwersdijk 1. Deze vereniging
verbouwde het grondig tot een volwaardig verenigingsgebouw met een
aantal zalen en ontmoetingsruimten.
De Volksbond was van oorsprong de beweging van de katholieke
arbeiders in Nederland. In de 90er jaren van de 19e eeuw ontstonden
overal in Nederland verenigingen voor het katholieke volksdeel op
initiatief van de Nederlandse bisschoppen. Deze verenigingen hadden tot
taken: godsdienstige en culturele vorming, zedelijke verheffing en
beoefening in vakbekwaamheid. Ook richtten ze eigen spaarkassen en
verzekeringsfondsen op. Onderafdelingen zagen het licht als
arbeidersverenigingen of vakgilden zoals de verenigingen van
katoenbewerkers, timmerlieden, grafici etc. (Na de Tweede Wereldoorlog,
toen vakbonden waren verboden, mondden de katholieke
arbeidersbewegingen uit in de nieuwe arbeidersbeweging KAB, die ten
slotte samen met de christelijke CNV werden omgevormd tot het NKV.)
De krant was enthousiast
Met de Delftse arbeidersvereniging ging het heel goed. In de krant werd
er enthousiast over gepubliceerd. In februari 1896 meldde De Telegraaf
dat “de afdeling Delft van het Ned. R.K. Volksbond
enige huizen had aangekocht aan de Verwersdijk te Delft. De bestaande
bebouwing werd afgebroken ten faveure van een ruim en doelmatig
bondsgebouw dat verschillende lokalen bezit en een flinke
conciërgewoning.” De katholieke Nieuwe Delftsche
Courant schreef opgetogen: “Binnen luttele jaren tijds kon de
afdeling Delft zo’n hoogte van bloei bereiken, dat ze reeds
in staat was een eigen lokaal te stichten. Een gebouw dat en om zijn
praktische inrichting en om zijn sierlijke doch eenvoudige bouw, de
trots der leden uitmaakt. De leden van de R.K. Volksbond waren op 26
september 1896 al vroeg uit de veren. De heuglijke dag begon om 6.00
uur met een Heilige Mis in de nabijgelegen Hippolytuskerk, gevolgd om
7.15 met een gezamenlijk ontbijt in het gloednieuwe bondsgebouw.
’s Middags vond de officiële inwijding
plaats.” De Nieuwe Delftsche Courant meldde ook
dat door de architect de heer P. Zuidgeest en de aannemer de heer H.
Beijer een werk was afgeleverd dat in alle opzichten aan zijn
bestemming zou beantwoorden. | |
| |
De
R.K. Volksbond in de krant. In het latere
Flora werden concerten gegeven, zijn er lezingen met lichtbeelden,
wordt de aankoop van kachelkolen aanbesteed, en komt de R.K.
Kiesvereniging er bijeen. | |
De
Volksbond zette zich in voor de r. k. arbeidersbeweging. Op deze
foto een vaandel.
hier |
Neogotiek De
stijl van het vakbondsgebouw was neogotiek. Het dak van de zaal was een
koepel met spitsbogen. Op de oorspronkelijke tekening werd
een grote ruimte als ‘toneelzaal’
aangegeven met links achter een grote houtkachel. Maar hij werd vooral
voor concerten gebruikt. Na een grote renovatie in 1913 verliet de
Volksbond definitief het pand, maar bleef wel eigenaar. Het werd
vervolgens een aantal jaren voor filmvertoning gebruikt, tot
het in 1925 onder de directie van de heer Rethans werd omgebouwd tot
een echte bioscoop in art-Deco stijl. Rethans gaf er de naam Flora
Theater aan.
| |
Op
deze oude foto (na 1925) is het gebouw van de r. k. vakbond bios
geworden. (Foto Archief Delft) | Het vroegere interieur van de bioscoop. (Foto
Archief Delft) |
In 1942 werd het pand op last van de Duitse bezetter geconfisqueerd en
verkocht aan de heer Lust, fabrikant en grossier te Oostzaan. Waar
Jacob Lust in grossierde is mij niet bekend. Opvallend was
wel dat hij veel belangstelling had voor de verenigingsgebouwen van de
Rooms Katholieke Volksbond. Hij kocht achtereenvolgens,
onderhands, in het jaar 1942 het verenigingsgebouw ‘St.
Willibrord’ in Den Haag (aan de Houtmarkt 10), het
verenigingsgebouw te Leiden (Steenschuur 15) en dus ook het
verenigingsgebouw te Delft aan de Verwersdijk 1. Inbegrepen in Delft
waren drie huisjes in de Cellebroerstraat. Totale koopsom ƒ
51250,-. Onder het toeziend oog van de Rijkscommissaris van het bezette
Nederlands gebied maakte notaris Nicolaas Martinus Schild te
’s Gravenhage de akten op voor het Prijzenbureau te Delft en
tekende de akten op 8 augustus in Den Haag. Propagandafilms
Lust gebruikte de bioscoop uitsluitend voor de vertoning van Duitse
propagandafilms. De verkoop van het Delftse gebouw werd in
1945 via een herstel procedure, teruggedraaid. Daardoor werd de r.k.
Volksbond weer eigenaar. In 1951 stootte de
bond het gebouw af en verkocht het aan Antonius Peeters, een zeer
ondernemende man die voor de bioscoop een moderne filmcabine liet
bouwen die aan alle nieuwe veiligheidseisen voldeed. In april 1958
verscheen in de krant een artikel met de kop “Flora Theater
smaakvol gemoderniseerd”. “ Sinds de
heer Peeters met jeugdig elan de directie voert van Delfts grootste
bioscoop, ziet men het oude bouwsel stukje bij beetje verjongen en
mooier worden. Zowel van binnen als van buiten. De brede maar korte
corridor werd omgetoverd in een kleine hal die zeer modern is en toch
past in de oude vertrouwde witte gevel. De gezellige, maar kleine foyer
werd gemoderniseerd tot een praktische ruimte”, schreef de
krant. Het Flora Theater was een zogeheten
‘witte bioscoop’ waar alleen films zonder onnodig
geweld werden gedraaid. Later stond het theater vooral bekend om de
pikante seksfilms die daar werden vertoond. Het kreeg toen de naam
‘vlooientheater’. In 1984 werd Aad van Doeveren de
eigenaar, die de vroegere bioscoop al meer dan dertig jaar exploiteert
als theater en feestzaal. Lees
hier het interview met Aad van Doeveren. |
|
De
zaal zoals hij nu is met delen van het oude plafond. |
| In
1913 wordt er verbouwd bij de Volksbond. (Archief Delft)
Reclame
voor filmvoorstellingen, met o.m. The New Edison Bioscope
…..enz. in 1905.
Reclameposter voor het huidige theater. |